هوش مصنوعی؛ تهدید یا فرصتی برای رسانه ها

*ابتدا تعریف و نمایی کلی از هوش مصنوعی ارائه بفرمائید:
به دلیل توسعه سریع و نامشخص بودن حد و مرز هوش مصنوعی هنوز تعریف کاملی از آن ارائه نشده ولی شاید بتوانیم بطور کلی بگوییم که هوش مصنوعی تلاشی است برای اینکه رایانه ها قادر به تفکر و استدلال باشند.
اما موضوعی که در نمای کلی هوش مصنوعی(Artificial intelligence) میتوانم مطرح کنم این است هوش مصنوعی بحث جدیدی نیست و از حدود ۸۰ سال پیش در اروپا و آمریکا مطرح بوده و از حدود 70 سال پیش هم به عنوان یک رشته دانشگاهی پذیرفته شده، پررنگ شدن بحث هوش مصنوعی در سالهای اخیر به دلیل ورود هوش مصنوعی به تمام ابعاد زندگی انسان ها از طریق اینترنت بوده است.
* رسانه از هوش مصنوعی به چه صورت می‌تواند استفاده کند؟
هوش مصنوعی در فعالیت های رسانه کاربردهای متعددی می تواند داشته باشد، هوش مصنوعی می تواند در جمع‌آوری اطلاعات و داده ها (نوشتاری، صوتی و تصویری)، تولید خبر و بررسی انتظارات و عکس العمل مخاطبان رسانه می‌تواند نیازهای روزانه یک خبرنگار را برطرف کند.
بطور مثال در حال حاضر برخی رسانه ها از طریق chart beat که مبتنی بر هوش مصنوعی هست عکس العمل مخاطبان خودشان را بررسی می کنند و از این طریق بخش های پرطرفدار رسانه را شناسایی و تقویت می کنند.
* تا چه حد می توان به مطالب تولید شده توسط هوش مصنوعی اعتماد کرد:
در تمام رسانه های معتبر دنیا این اصل پذیرفته شده که مطالبی که از طریق هوش مصنوعی تولید شده باید بازنگری و ویرایش شود. زیرا امکان دارد اطلاعات موجود در موتورهای جستجو فریبنده و غیرواقعی باشد یا با هدف خبرنگار از تهیه مطلب سازگار نباشد.

* استفاده از هوش مصنوعی ممکن است چه آسیب هایی برای فعالیت رسانه ها داشته باشد؟
چون فعالیت هوش مصنوعی توسط ماشین صورت می گیرد بنابراین ممکن است عوامل انسانی مانند اخلاق حرفه ای، انصاف، رعایت حریم خصوصی، پرهیز از سرقت ادبی و بسیاری از مسائل مربوط به احساسات انسانی و قوانین کشورها، در تهیه محتوا نادیده گرفته شود.
یکی از مهمترین این آسیبها موضوع دیپ فیک (deep fakes) هست که امروزه به یک معضل جدی در زندگی مردم بویژه هنرمندان، سیاستمداران و افراد مشهور تبدیل شده است. منظور از دیپ فیک نرم افزارهایی هست که چهره یا صدای افراد را بازسازی یا شبیه سازی می کنند بطوریکه می توانند چهره یک فرد معروف را با لباس نامناسب یا در حال انجام عملی غیراخلاقی یا در حال بیان حرف های زننده طراحی و به نمایش بگذارند.
علاوه بر موارد ذکر شده یکی دیگر از آسیب های هوش مصنوعی بیکار شدن برخی از شاغلان رسانه هاست که شغلشان به جمع آوری داده ها یا طراحی های گرافیکی مرتبط است و هوش مصنوعی به راحتی می تواند تمام نیازهای رسانه ها در این بخش ها را تامین کند.
بحث کپی رایت و توجه نداشتن به ماکیت معنوی مطالب و تصویرها هم از مشکلات جدی هوش مصنوعی هست که روز به روز جدی تر می شود و حتی برخی افراد در این حوزه موضوع”جنگ جهانی بر سر کپی رایت”را مطرح کرده اند.
* آیا هوش مصنوعی می‌تواند جایگاه رسانه را تضعیف کند؟
خیر، اگر دقت کنیم طی سال ها و دهه های گذشته رسانه با تهدیدهای مختلفی روبرو بوده، بخصوص با ورود شبکه های اجتماعی تصور می شد که عملا رسانه ها به فراموشی سپرده می شود اما همیشه رسانه این تهدید ها را به فرصت تبدیل کرده و از آن ها بهره برداری کرده است. هوش مصنوعی هم نهایتا ابزاری در اختیار رسانه است و باعث تضعیف آن نمی‌شود. اما ممکن است هوش مصنوعی در ارزیابی کار خبرنگاران و اینکه تولیدات رسانه ای تا چه حد نتیجه تلاش و استعداد ذاتی خبرنگار بوده ناعدالتی ایجاد کند.
* از آسیب‌های هوش مصنوعی در عرصه رسانه استفاده خبرنگاران از نرم‌افزار تبدیل صوت به نوشتار است نظر شما درباره استفاده از این نرم افزار چیست؟
همانطور که پیش‌تر اشاره کردم، هوش مصنوعی مزایا و معایب دارد. از مزایای این نرم‌افزار، سرعت و مدیریت زمان است. اما عیب آن این است که خبرنگار ممکن است تصور کند تمام گفته‌های مصاحبه‌ شونده را ضبط کرده و بدون خطا منتشر کند، که پس از انتشار می‌تواند به ضرر مصاحبه‌شونده یا خبرنگار تمام شود.

ممکن است مصاحبه‌شونده اطلاعاتی را صرفاً برای آگاهی خبرنگار بیان کند که نیاز به اطلاع‌رسانی نداشته باشد، اما با استفاده از این نرم‌افزار، ممکن است همه چیز به‌طور جامع پیاده‌سازی و منتشر شود.
* آیا استفاده از هوش مصنوعی در رسانه های ما قابل مشاهده است؟
بله، کاملاً واضح است که ورود هوش مصنوعی به رسانه‌های کشور قابل انکار نیست. برخی رسانه‌ها و خبرنگارانی که در گذشته هیچ فعالیتی در خصوص تحلیل مسائل روز یا پرداختن به مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نداشتند، اخیراً مطالب تخصصی و با ادبیات مشخص منتشر کرده‌اند که ردپای هوش مصنوعی در این مطالب کاملاً مشهود است. ضروری است مطالب برگرفته از هوش مصنوعی از مطالبی که نتیجه سال‌ها تجربه و قلم‌فرسایی خبرنگاران با تجربه استان است، تفکیک شوند. عدم توجه به این موضوع می‌تواند باعث ضایع شدن حقوق خبرنگاران و بی‌عدالتی در میان اهالی رسانه شود.
* در برگزاری جشنواره‌های رسانه‌ای، احتمالاً آثاری ارسال می‌شود که از هوش مصنوعی استفاده شده باشد. چگونه می‌توان آن را تشخیص داد تا عدالت رعایت شود؟
این سوال بسیار خوبی است. داوران باید در ارزیابی آثار، معایب و مزایای هوش مصنوعی را در نظر بگیرند، از جمله کپی‌رایت، سرقت ادبی و مغایرت محتوا با ارزش‌های جامعه. به عبارت دیگر، تمام معایب هوش مصنوعی باید مدنظر قرار گیرد. مخصوصاً در بخش نتیجه‌گیری، چرا که هوش مصنوعی معمولا نتیجه‌گیری ایده آلی از مطلب ارائه نمی‌کند. همچنین در جشنواره های استانی شناخت داوران از قلم و شخصیت خبرنگاران می‌تواند به قضاوت صحیح کمک کند. داوران بومی که آشنایی بیشتری با خبرنگاران دارند، تأثیر مثبتی در ارزیابی آثار خواهند داشت.

* آیا هوش مصنوعی می‌تواند سیاست‌ها و رویکردهای اساسی رسانه ها را تحت تأثیر خود قرار دهد؟
بله، هر خبرنگاری در تولید محتوای مطالب براساس سیاستگزاری و رویکرد رسانه خودش عمل می کند، اما وقتی تولید محتوا به هوش مصنوعی سپرده می شود، ممکن است محتوای تولید شده با سیاست‌های کلان آن رسانه‌ مغایرت داشته باشد. برای مثال، اگر خط‌مشی رسانه‌ای اصلاح‌طلبانه باشد، ممکن است مطالب هوش مصنوعی بر اساس تفکر اصول‌گرایانه تولید شوند.

* یکی از آسیب‌های هوش مصنوعی در عرصه رسانه این است که برخی افراد غیرحرفه‌ای و خبرنگارنما که توانایی نگارش و تحلیل ندارند، با استفاده از هوش مصنوعی اقدام به تولید محتوا کرده و آن را ابزاری برای تهدید، رشوه و باج‌گیری می‌کنند. نظر شما در این باره چیست و چه راهکاری پیشنهاد می‌دهید؟
پیش از استفاده از هوش مصنوعی، فضای مجازی به خودی خود از این آسیب‌ها مبرا نبود، اما هوش مصنوعی این مشکلات را چندین برابر کرده است. متاسفانه شاهد این مشکلات و حتی بدتر از آن خواهیم بود. وزارت ارشاد می‌تواند قوانینی برای جلوگیری از سرقت ادبی، حفاظت از مالکیت معنوی و کنترل کانال های بدون مجوز فضای مجازی وضع کند. این افراد باید شرایط خاصی برای دریافت مجوز داشته باشند. اگر برای ورود به عرصه رسانه فیلترهایی از جمله الزام به گذراندن دوره‌های آموزشی، و داشتن تجربه و برگزاری آزمون وجود داشته باشد. بخشی از مشکلات برطرف می شود.

* آیا هوش مصنوعی می‌تواند عامل تضعیف خبرنگاران با تجربه و حرفه‌ای باشد؟
توانمندی هوش مصنوعی در جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها است. اما دو نقطه قوت خبرنگاران با تجربه که همان خلاقیت و استدلال هستند، ابزار قدرتمندی هستند که می‌تواند هوش مصنوعی را مغلوب کند. به عنوان مثال، در هوش مصنوعی یک آزمون معروف به نام آزمون تورینک مطرح شده است. در این آزمون، فرد، با هوش مصنوعی تعامل کرده و سوالاتی را مطرح می‌کند که نیاز به استدلال دارند. نکته جالب این است که تا به امروز هیچ نرم‌افزار یا ماشینی نتواسته در این آزمون موفق شود. به عبارت دیگر، هوش مصنوعی در برابر فردی که استدلال قوی دارد، شکست خورده است.

*سخن پایانی: چه باید کرد؛
اما حالا که عرصه رسانه با اوج گیری چالشی به نام هوش مصنوعی مواجه شده و مزایا و معایب استفاده از آن برای ما مشخص شده، چکار کنیم که مثل همیشه رسانه برنده چالش باشد و هوش مصنوعی به ابزاری در خدمت رسانه تبدیل شود؟
جواب این سوال مجموعه راهکارهایی است که بخشی از آنها وظیفه نهادها و سازمان های دولتی متولی امور رسانه هاست و بخشی از آن وظیفه مدیران رسانه ها و خبرنگاران است.
وظیفه نهادهایی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه مطبوعات این است که برنامه هایی برای معرفی فرصت ها و تهدیدهای هوش مصنوعی و همچنین آموزش نحوه استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی و سایر مباحث مربوطه اجرایی کنند و زمینه ارائه لایحه به مجلس جهت تصویب قوانین کنترل کننده جرم ها و آسیب های مرتبط با این موضوع را فراهم کنند.

وظیفه مدیران رسانه ها و خبرنگاران این است که بجای مقاومت در برابر این پدیده، از طرفی آموزش های لازم برای بهره گیری از هوش مصنوعی را فراگیرند و از طرفی با شناخت آسیب های این حوزه مراقب باشند که هنگام استفاده از هوش مصنوعی پایبندی آنان به اصول اخلاقی و اصول حرفه ای خبرنگاری از جمله امانتداری محتوایی، حفظ حریم خصوصی و سایر موارد مشابه خدشه دار نشود.

مصاحبه کننده:فرشته رحیمیان،خبرنگار ونویسنده